آیا زکات فطر برای کسی که رمضان را به علت عذر روزه نبوده واجب است؟

جمهور علما از جمله چهار امام و دیگران بر این مذهب هستندکه زکات فطر بر مسلمان واجب است، حتی اگر رمضان را روزه نگیرد، وکسی جز سعید بن مسیب و حسن بصری با آنان مخالفت نکردهاست. این دو امام می‌گویند: زکات فطر تنها بر کسی واجباست که روزه گرفته. اما قول صحیح همان نظر جمهور است، به ایندلایل:

۱- عموم حدیثی که اصل در وجوب زکات فطر است:

از ابن عمر ـ رضی الله عنهما ـ روایت است که گفت: رسولالله ـ صلی الله علیه وسلم ـ زکات فطر را یک صاع از خرمایا یک صاع از جو بر برده و آزاد و مرد و زن و کودک و بزرگ مسلمان فرضنمود و دستور داد تا پیش از خارج شدن مردم به نماز [عید] ادا شود بهروایت بخاری (۱۵۰۳) و مسلم(۹۸۴).

اینجا که می‌گوید: و کودک… شامل کودکی کهتوانایی روزه گرفتن ندارد نیز می‌شود.

۲- غالب در مساله‌ی صدقات و زکات‌ها، نگاه به مصلحتمستمندان و فقرا و محقق شدن تکافل و همگرایی اجتماعی است واین مساله در زکات فطر بسیار آشکار است، به طوری که بر کودک وبزرگ و آزاد و برده و مرد و زن واجب شده و شریعت در مورد وجوب آن سخنیاز نصاب و گذشت یک حول (یک سال) به میان نیاورده،بنابراین وجوب آن بر کسی که در ماه رمضان به علت عذر یا بدونعذر روزه نبوده ضمن سیاق تشریع این زکات قرار می‌گیرد.

۳- اما استدلال آنان به سخن ابن عباس رضی الله عنهما کهمی‌گوید: رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ زکات فطر رابه عنوان پاک کننده‌ی روزه‌دار از بیهودگی و بد دهانی، وغذایی برای مستمندان فرض نمود به روایت ابوداود(۱۶۰۹).

آنان می‌گویند پاک کننده‌ی روزه‌دار دال بر عدموجوب زکات فطر برای کسی است که روزه نبوده. اما حافط ابن حجر در فتحالباری (۳/ ۳۶۹) می‌گوید:

بیان پاک کنندگی [روزه‌دار] بر اساس غالب است، همانطورکه زکات فطر بر کسی که مرتکب گناه نشده نیز واجب است، مانند کسیکه کاملا اهل صلاح است، یا کسی که چند لحظه پیش از غروب خورشید[آخرین روز رمضان] مسلمان شده است.

معنی سخن ابن حجر این است که مشروع شدن زکات فطر در غالببرای پاک شدن روزه‌دار است، اما حصول این پاک شدن شرط وجوب آننیست، همانند زکات مال که برای پاک شدن نفس انسان مشروع شده:

خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةًتُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِم بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلاَتَكَ سَكَنٌ لَّهُمْوَاللّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ [توبه: ۱۰۳]

(از اموال آنان صدقه‌ای بگیر تا به وسیله‌یآن پاک و پاکیزه‌شان سازی و برایشان دعا کن، زیرادعای تو برای آنان آرامشی است و الله شنوای داناست).

اما با این وجود، زکات در مال کودک خردسال هم واجب است درحالی که خردسال نیازی به پاک شدن [از گناهان] ندارد زیراگناهی بر وی نوشته نشده است.

شیخ ابن جبرین پاسخ دیگری به ایناستدلال داده و می‌گوید:

دادن زکات فطر از طرف کودکان و غیر مکلفات و کسانی که ازروی عذر مانند بیماری یا سفر روزه نبوده‌اند، دراین حدیث داخل است، چرا که باعث پاکی اولیای افرادغیر مکلف، و پاکی کسی است که از روی عذر افطار کرده است،زیرا وی با رفع عذر روزه خواهد گرفت و در این صورت یکپاکسازی قبل از انجام روزه یا پایان یافتن آن به حسابمی‌آید فتاوی الزکاة (زکاة الفطر/ ۲).

والله اعلم