حکمت از نام بردن «لیال عشر» (شب‌های ده‌گانه) به جای روزهای ده‌گانه

الله تعالی می‌فرماید:

 وَالْفَجْرِ (۱) وَلَيَالٍ عَشْرٍ

الفجر: ۱ ـ ۲ 

(سوگند به سپیده‌دم (۱) و سوگند به شب‌های ده‌گانه).

در میان علما دربارهٔ ده شبی که به آن سوگند یاد شده اقوال گوناگون است:

۱ـ جمهور علما بر این رای‌اند که آن دههٔ [نخست] ذی الحجه است و بلکه ابن جریر طبری ـ رحمه الله ـ اجماع را در این باره نقل کرده و می‌گوید: آن شب‌های ده‌گانهٔ ذی الحجه است، به دلیل اجماع اهل حجت از اهل تاویل بر این مسئله (تفسیر ابن جریر: ۷/ ۵۱۴).

ابن کثیر (۴/ ۵۳۵) می‌گوید: منظور از آن، شب‌های ده‌گانه دههٔ ذی الحجه است چنان‌که ابن عباس و ابن زبیر و مجاهد و دیگران از سلف و خلف گفته‌اند.

اما این‌جا سوالی پیش می‌آید که شما بیان کردید: حکمت از نام بردن شب به جای روز چیست؟

این سؤال را می‌توان چنین پاسخ داد:

در این‌جا از روزها به عنوان شب‌ها یاد شده زیرا زبان عربی وسیع است و گاه لیالی (شب‌ها) گفته‌می‌شود و منظور از آن روزها است و برعکس، و غالب بر زبان صحابه و تابعین این بود که به روزها، شب‌ها می‌گفتند تا آن‌جا که در کلام آنان می‌آمد که برای بیان آن‌که پنج روز روزه گرفتیم می‌گفتند: پنج شب روزه گرفتیم، و منظورشان روز بود. والله اعلم.

چنان‌که گروهی از علما از جمله ابن العربی در أحکام القرآن (۴/ ۳۳۴) و ابن رجب در لطائف المعارف (۴۷۰) چنین گفته‌اند.

۲ـ گروهی دیگر از علما ـ از جمله روایتی که از ابن عباس رضی الله عنهما نقل کرده‌اند ـ بر این هستند که منظور از شب‌های ده‌گانه، ده شب پایانی رمضان است و گفته‌اند: زیرا شب قدر در این شب‌های پایانی است که خداوند متعال دربارهٔ آن می‌فرماید:

 لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ

[القدر: ۴]

(شب قدر از هزار ماه بهتر است)

و می‌فرماید:

 ‏‏إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنذِرِينَ (۳) فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ

[الدخان: ۳ ـ ۴]

(ما آن را در شبی مبارک نازل کردیم، [چرا] که ما هشدار دهنده بودیم (۳) در آن [شب] هر [گونه] کاری [به شکلی] استوار فیصله می‌یابد).

شیخ ابن عثیمین ـ رحمه الله ـ همین رای را برگزیده زیرا موافق با ظاهر آیه است.

نگا: تفسیر جزء عم، اثر شیخ ابن عثیمین رحمه الله.